Przewodnik prawny dla polskiej rodziny za granicą

Szwajcaria

Spis treści

Lista państw

Najważniejsze informacje

Szkoła

Model szkolnictwa

Należy pamiętać, że Szwajcaria jest państwem federalnym z dużą decentralizacją kompetencji. Ponadto, w zależności od gminy/kantonu, przepisy dotyczące organizacji systemu edukacji jak i zakres materiału (w szczególności ze względu na wielojęzyczność) mogą się różnić.

Obowiązek szkolny obejmuje szkoły pierwszego i drugiego stopnia. Nadzór nad spełnianiem obowiązku szkolnego sprawują odpowiednie kantonalne organy ds. edukacji.

Co do zasady (kantony różnie regulują tę kwestię we własnym zakresie) szkoła pierwszego stopnia obejmuje pierwsze dwa lata przedszkola (kilka godzin w tygodniu), do którego może uczęszczać dziecko, które ukończyło 4 lata. Z wyjątkiem kantonu Tessyn szkoła pierwszego stopnia trwa 8 lat.

Szkoła drugiego stopnia trwa – z wyjątkiem kantonu Tessyn – 3 lata.

Co do zasady obwiązek szkolny kończy się z ukończeniem 16. roku życia i lokalne władze nie mają wtedy obowiązku zapewnienia dalszej edukacji.

Po ukończeniu szkoły drugiego stopnia można wybrać szkołę zawodową lub gimnazjum (przygotowujące do matury).

Nauczanie w obowiązkowym okresie szkolnym w publicznej placówce jest bezpłatne.

Poza publicznym szkołami funkcjonują również szkoły prywatne, czesne w tych szkołach jest bardzo wysokie – wynosi nawet kilkadziesiąt tysięcy franków szwajcarskich za semestr. W niektórych kantonach zrównane z obowiązkiem szkolnym jest również uczęszczanie na lekcje prywatne.

Procedura naboru dziecka do szkoły

Za zapewnienie miejsca w szkole jest odpowiedzialna gmina miejsca zamieszkania. Ze względu na różnice w przepisach dotyczących organizacji edukacji sugeruje się bezpośredni kontakt z gminą miejsca zamieszkania w zakresie przedłożenia niezbędnych dokumentów. Najczęściej konieczne będzie przedstawienie polskich świadectw szkolnych wraz z tłumaczeniem przysięgłym.

Przyjęcie dziecka do szkoły odbywa się na podstawie rozmowy z rodzicami oraz przedłożonych dokumentów/świadectw szkolnych (wymagane jest tłumaczenie przysięgłe świadectw szkolnych). Po okresie próbnym trwającym przynajmniej 1 semestr kierownictwo szkoły decyduje o ostatecznym przypisaniu ucznia do danej klasy.

W przypadku niedostatecznej znajomości języka nauczania (w zależności od kantonu – niemiecki, francuski lub włoski) uczeń kierowany jest na intensywny bezpłatny kurs językowy. Szczegółowe informacje nt. procedur w poszczególnych kantonach Szwajcarii związanych z przyjęciem do szkoły dziecka przesiedlającego się z innego kraju pod linkiem: https://www.ch.ch/de/angebote-kinder-mit-migrationshintergrund/

Rok szkolny

Rok szkolny rozpoczyna się pomiędzy połową sierpnia a połową września. Przerwy semestralne, ferie i wakacje trwają ok. 13 tygodni w roku szkolnym i są ustalane przez każdy kanton oddzielnie. Terminy ferii na lata 2020-2022 można znaleźć pod linkiem: www.edk.ch

Obowiązki i prawa uczniów oraz rodziców

Prawa uczniów oraz rodziców nie odbiegają od zwyczajów panujących w Polsce i wynikają z regulacji zawartych w szwajcarskim Kodeksie cywilnym (Zivilgesetzbuch). Niemniej szczegółowo są ustalane w regulaminach odrębnie dla każdego kantonu oraz w regulaminach danej szkoły. Regulaminy i informacje w tym zakresie są dostępne na stronach internetowych instytucji kantonalnych zajmujących się sprawami edukacji (przykładowa informacja Urzędu ds. szkół publicznych kantonu Zurych – www.vsa.zh.ch).

System wsparcia szkolnego

Nauczanie w obowiązkowym okresie szkolnym w publicznej placówce jest bezpłatne. Obowiązkowe i bezpłatne badania lekarskie odbywają się w wieku przedszkolnym, a następnie w 4. oraz 8. klasie. Szkoła zapewnia również bezpłatną diagnostykę stomatologiczną, informując rodziców o ewentualnej konieczności podjęcia leczenia. Koszty takiego leczenia stomatologicznego ponoszą rodzice.

W kwestiach przyjęcia do szkoły należy skontaktować się z urzędem gminy miejsca zamieszkania.

Najczęstsze nieporozumienia

Dziecko powyżej 16. roku życia nie ma obowiązku uczęszczać do szkoły, a władze lokalne nie mają obowiązku zapewnienia takiemu dziecku miejsca w szkole.

W przypadku niewystarczającej znajomości języka nauczania w szkole dziecko może zostać skierowane na lekcje nauczania języka obcego, co nie jest równoważne z zaliczeniem danego roku szkolnego. Dopiero po osiągnięciu biegłości w danym języku szkoła, w każdej indywidualnej sprawie, decyduje o zapisaniu do szkoły.

Wychowanie

Obowiązki rodzica

Prawa rodziców nie odbiegają od zwyczajów panujących w Polsce i wynikają z regulacji zawartych w szwajcarskim Kodeksie cywilnym (Zivilgesetzbuch).

System świadczeń socjalnych

Zasady udzielania wsparcia ze strony ośrodków pomocy społecznej należą do wyłącznej kompetencji władz lokalnych, dlatego w poszczególnych przypadkach sugeruje się kontakt z kantonalnym urzędem ds. socjalnych lub z urzędem gminy (w niektórych gminach funkcjonują specjalne komórki zajmujące się sprawa socjalnymi).

Pomoc socjalna jest udzielana w wyjątkowych przypadkach i na podstawie okoliczności indywidualnej sprawy; ma ona charakter subsydiarny (przysługuje wyłącznie, jeżeli strona nie posiada odpowiednich dochodów lub możliwości do zapewnienia utrzymania).

Dodatek na dzieci do ukończenia 16. roku życia wynosi minimum 200 CHF miesięcznie (wysokość dodatku w poszczególnych kantonach kształtuje się pomiędzy 200 CHF a 400 CHF). Na dzieci z niepełnosprawnościami dodatek jest wypłacany do ukończenia 20. roku życia. Na dzieci w wieku 16-25 lat i pobierające naukę przysługuje dodatek edukacyjny w wysokości minimum 250 CHF miesięcznie.

Szczegółowe informacje nt. rodzaju i wysokości świadczeń socjalnych przysługujących na dziecko w poszczególnych kantonach Szwajcarii znajdą Państwo pod linkiem: www.ch.ch

Problemy wychowawcze

W przypadkach narażenia życia lub zdrowia, nękania, etc. należy skontaktować się z najbliższym komisariatem policji lub na numer telefoniczny (112 – międzynarodowy numer interwencyjny; 117 – policja; 118 – straż pożarna; 143 – pomocna dłoń (numer płatny); 144 – w sprawach medycznych; 147 – pomoc telefoniczna dla dzieci i młodzieży).

Jeżeli problemy wychowawcze zostaną zauważone w szkole, szkoła spróbuje rozwiązać problem z rodzicami, może również skierować sprawę do urzędu ochrony dzieci i dorosłych (Kindes- und Erwachsenenschutzbehörde – KESB), działających w zależności od organizacji na poziomie kantonalnym, regionalnym lub gminnym.

We wszelkich sprawach sugeruje się współpracę z organami szwajcarskimi (policja, szkoła, pomoc społeczna, KESB, etc.). Brak współpracy może prowadzić do dalej idących działań ze strony lokalnych władz lub np. odmowy udzielenia świadczeń (np. w sprawach pomocy społecznej).

Problemy rodzinne

W kwestiach dotyczących rozwodów lub separacji sugeruje się uprzednie skonsultowanie sprawy z prawnikiem posiadającym wiedzę na temat prawa szwajcarskiego odnośnie do zasadności wytoczenia sprawy w sądzie oraz podjęcia ewentualnych kroków prawnych.

W sprawach opieki nad dzieckiem właściwymi organami jest sąd lub Kindes- und Erwachsenenschutzbehörde – KESB (organ administracyjny, który może wydawać wiążące decyzje ws. opieki nad dzieckiem).

Sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga kwestię władzy rodzicielskiej. Może on:

powierzyć jej wykonywanie obojgu rodzicom,
powierzyć jej wykonywanie tylko jednemu z rodziców, natomiast drugiemu ograniczyć ją do określonych praw i obowiązków względem dziecka,
pozbawić, ograniczyć lub zawiesić władzę rodzicielską, jeżeli jest to uzasadnione konkretną sytuacją dziecka.

Wspólne wykonywanie władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców jest regułą, także w przypadku rodziców rozwiedzionych lub niepozostających w związku małżeńskim – powierzenie władzy rodzicielskiej tylko jednemu z rodziców jest wyjątkiem od reguły, uzależnionym od wystąpienia określonych okoliczności i uzasadnionych dobrem dziecka.

Wykonywania władzy rodzicielskiej przez jednego z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego rodzica

Jeżeli rodzice dziecka nie mogą dojść do porozumienia, sąd powierza władzę rodzicielską jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego rodzica do określonych praw i obowiązków względem dziecka.

Sąd ustalając miejsce pobytu dziecka, kieruje się przede wszystkim jego dobrem. Dziecko zamieszkuje z tym z rodziców, który gwarantuje lepsze warunki do rozwoju osobowego dziecka i jego egzystencji materialnej. Natomiast drugi z rodziców, który jest ograniczony we władzy rodzicielskiej traci uprawnienie do współdecydowania o niektórych kwestiach dotyczących wychowania dziecka.

Zawieszenie, pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców

Sąd w wyroku rozwodowym może również pozbawić jednego lub obojga rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli:

– władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. skazanie rodzica na długoletnie więzienie),
– rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej (np. znęcają się nad dzieckiem),
– rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka,
– rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

Przyczyną ograniczenia władzy rodzicielskiej jest również stan zagrożenia dobra dziecka. W takiej sytuacji sąd może:

– skierować rodziców do placówek albo specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc,
– poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora (wyznaczonego przez KESB),
– zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej (realizacją tego zarządzenia zajmuje się KESB).

Najczęstsze nieporozumienia

Może się zdarzyć, że po otrzymaniu pomocy społecznej, w przypadku poprawy sytuacji finansowej, organ może zwrócić się o zwrot całości/części wcześniej wypłaconych środków.

Aby otrzymać pozwolenie na pobyt w Szwajcarii władze wymagają posiadania odpowiednich środków do utrzymania siebie i rodziny. W przypadku pobierania pomocy społecznej władze szwajcarskie mają możliwość cofnięcia/ nie przedłużenia pozwolenia na pobyt.

System opieki zastępczej

Instytucja pieczy zastępczej uregulowana jest w Szwajcarii w Kodeksie Cywilnym (dział III – opieka rodzicielska oraz dział V – kuratela/piecza zastępcza dla osób małoletnich) oraz w Rozporządzeniu o ustanowieniu opieki zastępczej z 19.10.1977 r. (Verordnung über die Aufnahme von Pflegekindern, PAVO).

O ustanowieniu pieczy zastępczej dla dziecka decyduje Urząd Ochrony Praw Dziecka i Dorosłych (Kindes- und Erwachsenenschutzbehörde, KESB). KESB jest instytucją kantonalną, posiadającą oddziały w każdej gminie ((w kantonach francuskojęzycznych jest to odpowiednio Service de protection des mineurs – SPMi).

Kandydaci na rodziców zastępczych muszą uzyskać pozwolenie ze strony KESB. Pozwolenie dotyczy zawsze konkretnego dziecka/dzieci. Wspomniane Rozporządzenie (PAVO) jedynie bardzo ogólnie formułuje warunki, jakie muszą spełniać kandydaci. Muszą oni „swoją osobowością, stanem zdrowia, kompetencjami wychowawczymi oraz warunkami mieszkaniowymi dawać rękojmie zagwarantowania dobrych warunków dla opieki, wychowania i kształcenia dziecka”. Ponadto, przyjęcie dziecka do opieki nie może „być zagrożeniem dla dobra dzieci własnych rodzica/rodziców zastępczych”.

Bardziej szczegółowe kryteria, którymi kieruje się KESB w procedurze wydania pozwolenia/zatwierdzenia kandydata, określane są w wytycznych władz danego kantonu. Badana jest (m.in. poprzez wywiad środowiskowy) biografia kandydatów, ich sytuacja materialna, środowisko społeczne, motywacja do zostania rodzicem/rodziną zastępczą, doświadczenie w kontaktach z dziećmi, umiejętność radzenia sobie z sytuacjami trudnymi.

Pełnienie funkcji rodziców zastępczych może być powierzone małżonkom, osobom niepozostającym w związku małżeńskim, jak także osobom w związkach partnerskich. Warunkiem jest miejsce zamieszkania w Szwajcarii (rodzicem zastępczym może zatem zostać również cudzoziemiec, posiadający prawo pobytu w Szwajcarii). Na podstawie ww. Rozporządzenia możliwe jest także umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub ośrodku opiekuńczym poza granicami Szwajcarii (art. 2a PAVO).

Osoby, które chciałyby podjąć się obowiązków rodziców zastępczych powinny zgłosić się bezpośrednio do Urzędu Ochrony Praw Dzieci i Dorosłych – KESB lub do jednej z organizacji społecznych, uprawnionych do prowadzenia rekrutacji i szkolenia kandydatów na rodziców zastępczych. Takimi organizacjami są np.:

Caritas Schweiz, www.caritas.ch

PACH Pflege- und Adoptivkinder Schweiz, www.pa-ch.ch

Stowarzyszenie Espoir, www.espoirverein.ch

Stowarzyszenie tipiti, www.tipiti.ch

Centralnym organem zrzeszającym stowarzyszenia i organizacje społeczne świadczące pomoc rodzinom i będącym centrum kompetencyjnym w sprawach polityki rodzinnej jest organizacja Pro Familia Schweiz, www.profamilia.ch

Adresy wybranych KESB:

Kanton Zurych – https://kesb-zh.ch/

Kanton Berno – https://www.kesb.dij.be.ch/de/start.html

Kanton Lucerna – http://www.kesb-lu.ch/home/

Kanton Bazylea – https://www.kesb.bs.ch/

Kanton St. Gallen – https://www.kesb.sg.ch/regionen/st-gallen

Problemy z prawem

System opieki społecznej

Zasady udzielania wsparcia ze strony ośrodków pomocy społecznej należą do wyłącznej kompetencji władz lokalnych, dlatego też w poszczególnych przypadkach sugeruje się kontakt z kantonalnym urzędem ds. socjalnych lub z urzędem gminy (w niektórych gminach funkcjonują specjalne komórki zajmujące się sprawa socjalnymi). Pomoc socjalna jest udzielana w wyjątkowych przypadkach i na podstawie okoliczności indywidualnej sprawy; ma ona charakter subsydiarny (przysługuje wyłącznie, jeżeli strona nie posiada odpowiednich dochodów lub możliwości do zapewnienia utrzymania).

Gdzie szukać pomocy

Pomoc w sprawach prawnych można uzyskać od prawników szwajcarskich (koszty za porady są bardzo wysokie i mogą wynosić nawet kilkaset franków szwajcarskich za godzinę pracy prawnika).

W Szwajcarii działa kilkunastu prawników polskojęzycznych. W przypadku zamiaru skierowania sprawy na drogę sądową sugeruje się uprzednie skonsultowanie sprawy z prawnikiem odnośnie do zasadności oraz możliwości dochodzenia swoich spraw, koszty postępowania sądowego mogą być bardzo wysokie (nawet kilka tysięcy franków szwajcarskich).

W niektórych gminach lub przy kantonalnych izbach adwokackich można uzyskać darmową podstawową poradę prawną w zakresie spraw rodzinnych, prawa pracy, etc. Należy mieć na uwadze, że terminy oraz czas na konsultacje są ograniczone. Najczęściej wymaga się osobistego stawiennictwa, a porady są przeznaczone dla mieszkańców danej gminy.

W sprawach pracowniczych działają przy sądach Schlichtungstellen (w zależności od organizacji na poziomie gminy lub kantonu) i tam należy w pierwszej kolejności kierować sprawy wynikające ze stosunku pracy. Niektóre Schlichtugstellen udzielają podstawowych, darmowych porad prawnych.

Przydatne linki:

W sprawach pracowniczych: zobacz
W innych sprawach: zobacz

Najczęstsze nieporozumienia

Jeżeli organ stwierdzi, że osoba ma możliwości zarobkowe, a ich nie wykorzystuje, może odmówić udzielenia pomocy socjalnej.

Może się zdarzyć, że po otrzymaniu pomocy społecznej, w przypadku poprawy sytuacji finansowej, organ może zwrócić się o zwrot całości/części wcześniej wypłaconych środków.

W przypadku zamiaru skierowania sprawy na drogę sądową sugeruje się uprzednie skonsultowanie sprawy z prawnikiem odnośnie zasadności oraz możliwości dochodzenia swoich spraw, koszty postępowania sądowego mogą być bardzo wysokie (nawet kilka tysięcy franków szwajcarskich).

Tu znajdziesz pomoc

Lista kontaktów w Szwajcarii

www.ch.ch – oficjalna storna zawierająca informacje dotyczące załatwiania spraw w Szwajcarii w różnych obszarach (szkolnictwo, sprawy socjalne, sprawy pobytowe), w 5 językach, z wieloma odnośnikami kontaktowymi do odpowiednich urzędów;
www.edk.ch – strona Szwajcarskiej Rady Konsultacyjnej Kantonalnych Urzędów ds. Edukacji;
www.admin.ch – szwajcarski Kodeks cywilny;
www.berno.msz.gov.pl – lista polskojęzycznych prawników, notariuszy i tłumaczy w Szwajcarii;
www.ch.ch – dane kontaktowe sądów rozjemczych.

Lista organizacji polonijnych w Szwajcarii