Przewodnik prawny dla polskiej rodziny za granicą

Przewodnik prawny dla polskiej rodziny za granicą

Łotwa

Najważniejsze informacje

Szkoła

Model edukacji

Na Łotwie istnieją szkoły funkcjonujące w ramach łotewskiego systemu edukacji oraz różne szkoły międzynarodowe. W ramach łotewskiego systemu edukacji działają szkoły publiczne (łotewskie i szkoły mniejszości narodowych) i szkoły prywatne. W szkołach publicznych językiem nauczania jest język łotewski, przy czym w szkołach mniejszości narodowych część nauczania odbywa się w języku danej mniejszości, proporcja między językiem łotewskim a językiem mniejszości uzależniona jest od programu realizowanego w danej szkole i różni się w zależności od poziomu edukacji (w klasach młodszych więcej języka mniejszości, w klasach starszych mniej). Od roku szkolnego 2020/21 proporcja ta będzie wynosiła nie mniej niż 50% j. łotewskiego w klasach 1-6 i co najmniej 80% w klasach 7-9, zaś w klasach 10-12 jedynie lekcje języka mniejszości, literatury i kultury będą mogły być prowadzone w j. mniejszości. Wśród szkół mniejszości narodowych są 4 szkoły polskie: szkoła średnia w Rydze, Gimnazjum w Rzeżycy (łot. Rezekne) i w Dyneburgu (łot. Daugavpils), podstawowa szkoła w Krasławiu (łot. Kraslava) oraz przedszkole w Dyneburgu. Cykl nauczania dzieli się na: klasy początkowe 1-4, podstawowe – 5-9 (na zakończenie uczniowie zdają egzaminy państwowe z przedmiotów podstawowych), średnie – 10-12 (egzaminy maturalne). Po ukończeniu klasy 9. dzieci mogą również kontynuować naukę w szkołach zawodowych nabywając zawód i równolegle średnie wykształcenie. 

Procedura naboru dziecka do szkoły

Rodzic lub opiekun prawny może dziecko zapisać do szkoły, gdy dziecko ukończyło 5 lat. Rodzice powinni złożyć podanie w lokalnym samorządzie właściwie do miejsca zameldowania. Można podanie wysłać też elektronicznie (formularz z podpisem elektronicznym). Podanie takie można złożyć do kilku szkół jednocześnie. Niezbędne dokumenty to: świadectwo urodzenia, dokument tożsamości dziecka oraz dokumenty tożsamości rodziców (oryginały). Jeżeli do szkoły dziecko zgłasza opiekun prawny oprócz dokumentów tożsamości niezbędne jest przedłożenie postanowienia sądu opiekuńczego. Można zapisać dziecko do innej szkoły niż wynika to z miejsca zamieszkania pod warunkiem, że w tej szkole uczy się już starsze rodzeństwo. Istnieje lista szkół, które tym przepisom nie podlegają np. szkoły mniejszościowe, szkoły z internatem, szkoły specjalne. 

Wykaz dokumentów wymaganych, aby zapisać dziecko do przedszkola i szkoły:

  • kod personalny (łotewski odpowiednik polskiego PESEL), który dziecko otrzymuje razem z rodzicami w Departamencie Migracji,
  • świadectwo urodzenia wraz z tłumaczeniem przysięgłym,
  • dokument tożsamości rodzica – paszport czy ID (z łotewskim kodem personalnym) – bez tłumaczenia,
  • karta medyczna dziecka (zwykłe tłumaczenie),
  • zaświadczenie z dotychczasowej szkoły, którą klasę dziecko ukończyło i świadectwo szkolne (bez tłumaczeń),

Rok szkolny

Ministerstwo Edukacji podaje kalendarium na kolejny rok szkolny już w czerwcu roku poprzedzającego. Zwykle rok szkolny rozpoczyna się 1 września, a kończy 31 maja. Więcej na: www.izm.gov.lv

Obowiązki i prawa ucznia

Głównym obowiązkiem ucznia jest przestrzeganie wewnętrznych przepisów szkolnych określających zarówno jego obowiązki, jak i prawa.

Obowiązki i prawa rodzica

Obowiązki rodzica są podobne, jak w innych państwa UE: zgłaszanie się do lekarza w przypadku choroby, badania lekarskie i szczepienia, natychmiastowe informowanie szkoły o chorobie czy innych przyczynach nieobecności w szkole (obowiązuje zasada, zgodnie z którą, gdy dziecko ma 20 godz. nieusprawiedliwionych w semestrze, to szkoła ma obowiązek poinformować o tym pomoc społeczną), utrzymywanie regularnych kontaktów z nauczycielami.

Rodzice mają obowiązek utrzymywać kontakt ze szkołą i wychowawcą oraz w miarę swoich możliwości brać udział w życiu szkolnym.

System wsparcia szkolnego

W każdej szkole na Łotwie jest pedagog socjalny oraz psycholog, a także osoba z medycznym wykształceniem – pielęgniarka.

Generalnie dla dzieci do 18 lat wszystkie usługi medycznych (w tym dentystyczne) są świadczone w publicznych zakładach opieki zdrowotnej nieodpłatne (w przeciwieństwie do konsultacji i leczenia u lekarzy prywatnych). Oprócz tego we wszystkich szkołach publicznych oraz szkołach podlegających Ministerstwu Kultury (szkoły artystyczne, muzyczne, etc.) w klasach 1-4 dzieci otrzymują bezpłatne obiady (opłacane z budżetu państwowego). Ponadto niektóre samorządy w zależności od swoich możliwości finansowych finansują takie posiłki również w starszych klasach, np. w Rydze w klasach 5-9, w Rzeżycy w klasach 5-7.

W przypadku wystąpienia problemów finansowych rodzice mogą zwrócić się o pomoc do lokalnego samorządu, np. w Rydze do Departament Dobrobytu przy samorządzie m. Rygi (www.ld.riga.lv; bezpłatne konsultacje tel. +371 80005055).

Nauka języka łotewskiego

Po przyjeździe na Łotwę dziecko dostaje obowiązkowe bezpłatne dodatkowe godziny nauczania języka łotewskiego przez trzy lata (2 godz. tygodniowo oprócz godzin na lekcjach).

Najczęstsze nieporozumienia

Analogiczne jak w Polsce: brak koncentracji, problemy w rodzinie, problemy zdrowotne. W tych przypadkach można zwrócić się do pedagoga socjalnego lub psychologa.

Wychowanie
 

Obowiązki rodzica

Zgodnie z łotewskimi przepisami:

  • do 7 lat dziecko nie może przebywać w domu bez opieki osoby dorosłej;
  • osoby nieletnie nie mogą przebywać poza domem (na ulicy) po godz. 22:00; jeżeli wystąpi taka sytuacja, policja może dziecko zatrzymać do chwili odebrania go przez rodzica lub opiekuna prawnego. Możliwe jest również odwiezienie dziecka do domu przez policję, o ile będzie to uzasadnione. Dziecko powinno w takiej sytuacji opowiedzieć, jaki jest realny powód przebywania poza domem o tej porze.
  • jeżeli oboje rodzice przebywają poza krajem (za granicą) dłużej niż 10 dni, niezbędne jest ustanowienie opiekuna prawnego, który działa na podstawie postanowienia sądu opiekuńczego.

W czym pomogą lokalne władze

Ustawowo na Łotwie państwo ma obowiązek zapewnia każdemu dziecku miejsca w szkole. Jeżeli jest niezbędna pomoc socjalna można zwrócić się do takich instytucji jak:

  • Państwowa Inspekcja Ochrony Praw Dziecka – www.bti.gov.lv;
  • Wydział Wsparcia Edukacji w Departamencie Edukacji, Kultury i Sportu samorządu miasta Rygi zobacz;
  • Pedagogiczno-medyczna komisja w Departamencie Edukacji, Kultury i Sportu samorządu miasta Rygi – specjaliści badają i oceniają dzieci z problemami z klas 1-4 i proponują im odpowiedni program nauczania (szkołę). Na podstawie decyzji lekarza rodzinnego istnieje możliwość prowadzenia nauczania domowego www.katalogs-iksd.riga.lv (wszystkie działania za zgodą rodziców);
  • W departamencie działa prawnik, który udziela nieodpłatnych konsultacji rodzicom.

System świadczeń socjalnych

Rodzaj i wysokości świadczeń socjalnych przysługujących na dziecko, zasady ich przyznawania oraz dane kontaktowe właściwej instytucji:

  • Państwowy zasiłek rodzinny i dopłaty do państwowego zasiłku rodzinnego przysługują stale zamieszkałym na Łotwie obywatelom łotewskim, nie obywatelom, obcokrajowcom i bezpaństwowcom, którzy sami i ich dzieci posiadają nadany numer ewidencyjny.
  • Zasiłek i dopłaty nie przysługują osobom, które mają zezwolenie na pobyt czasowy.
  • Państwowy zasiłek rodzinny przysługuje niżej wymienionym osobom:
    • jednemu z rodziców dziecka;
    • opiekunowi prawnemu lub osobie, która adoptowała dziecko;
    • zatwierdzonemu przez Sąd Opiekuńczy opiekunowi faktycznemu (w tym rodzinie zastępczej);
    • samemu dziecku po ukończeniu 18 lat, jeśli wcześniej nie był objęty opieką rodzinną.
  • Zasiłek jest przyznawany na każde wychowywane w rodzinie dziecko od chwili ukończenia 1. roku życia do dnia, w którym ukończy ono 15 lat.
  • Jeśli po ukończeniu 15 lat dziecko kontynuuje naukę w ogólnokształcącej lub zawodowej placówce oświatowej, zasiłek jest wypłacany do ukończenia 20. roku życia, o ile dziecko nie zawarło związku małżeńskiego.
  • Wysokość państwowego zasiłku rodzinnego miesięcznie

Wysokość zasiłku jest ustalana w zależności od liczby dzieci w rodzinie:

  • za pierwsze dziecko w rodzinie – 11,38 euro;
  • za drugie dziecko w rodzinie – 22,76 euro, tj. 2 razy więcej niż za pierwsze dziecko (11,38 x 2);
  • za trzecie dziecko w rodzinie – 34,14 euro, tj. 3 razy więcej niż za pierwsze dziecko (11,38 x 3);
  • za czwarte i następne dzieci – 50,07 euro, tj. 4,4 razy więcej niż za pierwsze dziecko (11,38 x 4,4).

Ustalając wysokość zasiłku, do ogólnej liczby dzieci zalicza się wszystkie dzieci w rodzinie osoby, ubiegającej się o zasiłek – również te, za które nie otrzymuje już zasiłku, ponieważ ukończyły 20 lat bądź które ukończyły 15 lat i nie uczą się, jak również zmarłe dzieci osoby otrzymującej zasiłek. Do ogólnej liczby dzieci w danej rodzinie zalicza się również dzieci, które rodzina faktycznie wychowuje na podstawie decyzji sądu opiekuńczego, jak również dzieci adoptowane i objęte opieką.

Dopłata do państwowego zasiłku rodzinnego przysługuje za wychowywanie dwóch i więcej dzieci w wieku od 1 roku i do 20. roku życia i wynosi:

  • 10 euro miesięczne za dwoje dzieci;
  • 66 euro miesięcznie za troje dzieci;
  • za każde następne dziecko wysokość dopłaty wynosi o 50 euro miesięcznie więcej niż za poprzednią ogólną liczbę dzieci wychowywanych w rodzinie;
  • wysokość dopłaty za dziecko z niepełnosprawnościami wynosi 106,72 euro miesięcznie.

Problemy wychowawcze

Wszystkie działania powinny być podejmowane za zgodą rodziców. W przypadku wystąpienia problemów z dzieckiem, klasowy opiekun powinien nawiązać kontakt z rodzicami. W kolejnych etapach możliwa jest praca z pedagogiem socjalnym i psychologiem w szkole. W dalszej kolejności można zwrócić się do służby socjalnej (według miejsca zameldowania), a następnie do policji. 

Najczęstsze nieporozumienia

Analogicznie jak w Polsce: rodzice pracują za granicą – brak opiekuna prawnego, niechęć do nauki, trudności w kontaktach rówieśniczych, itp.

Problemy z prawem
 

System opieki społecznej

Osoba poszkodowana lub potrzebująca opieki zwraca się z podaniem do służby socjalnej właściwej ze względu na swoje miejsca zamieszkania. Służba ta może skierować taką osobę do Centrum kryzysowego. Centrum kryzysowe jest to instytucja ds. psycho-rehabilitacji, działająca przy Departamencie Dobrobytu przy samorządzie m. Rygi (są również ośrodki regionalne działające przy innych samorządach) świadcząca usługi i udzielająca informacji dzieciom, rodzinom z dziećmi, kobietom w ciąży, które znalazły się w sytuacji kryzysowej. Centrum kryzysowe może zapewnić opiekę zawodowego psychologa w okresie do 6 miesięcy.

W ramach Centrum działa telefon zaufania (24 h na dobę), który pomaga w sytuacjach kryzysowych, udzielając informacji i kierując do odpowiednich instytucji. Jednym z zadań Centrum jest również prowadzenie kampanii informacyjnych dotyczących możliwości uzyskania pomocy.

W Rydze działa Centrum kryzysowe dla dzieci i młodzieży (w wieku od 1,5 do 18 lat, 30 miejsc stacjonarnych), gdzie pracują psycholodzy i pracownicy służby socjalnej, adres: ul. Maskavas 178, Riga, LV-1019, tel. +371 28855596 67848107. Drugie Centrum kryzysowe  „Burtnieks”, które działa przy Czerwonym Krzyżu na Łotwie, zabezpiecza pomoc dla rodziców z dziećmi (51 miejsc), adres Burtnieku iela 37, Rīga, LV – 1084, tel. +371 67202737, 27338389.

Działają także regionalne instytucje pomocowe i programy socjalne (właściwe według miejsca zameldowania), które przeznaczone są dla dzieci niepełnosprawnych, dla dzieci z zaburzeniami zachowania, dla dzieci głuchych. W przypadku ciężkiej choroby służba socjalna przydziela asystenta.  

Kompetencje organów opieki społecznej i sądów

Dziecko może zostać oddzielone od rodziny, jeżeli:

  • życie, zdrowie lub rozwój dziecka jest poważnie zagrożone z powodu przemocy lub istnieją uzasadnione podejrzenia dotyczące przemocy wobec dziecka, a także z powodu braku opieki lub warunków domowych (środowisko społeczne);

  • dziecko poważnie zagraża swojemu zdrowiu lub rozwojowi przez używanie alkoholu, środków odurzających lub toksycznych;

  • dziecko popełniło przestępstwo.

Dziecko zostaje oddzielone od rodziny, jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie niekorzystnych warunków dla rozwoju dziecka podczas pozostawania w rodzinie. Eksmisja rodziny z pomieszczeń mieszkalnych nie może być powodem oddzielenia dziecka od rodziców.

W przypadku, gdy dziecko jest oddzielone od swojej rodziny, jest ono objęte opieką poza rodziną przez opiekuna lub rodzinę zastępczą. Opieka poza rodziną w placówce opiekuńczej jest świadczona tylko w przypadkach, gdy opieka z opiekunem lub rodziną zastępczą nie jest odpowiednia dla konkretnego dziecka. Dziecko pozostaje w placówce opiekuńczej, dopóki opiekun lub rodzina zastępcza nie zapewni mu odpowiedniej opieki. Dzieci z tej samej rodziny nie są rozdzielane, za wyjątkiem szczególnych przypadków, gdy dzieje się to w interesie dzieci.

Jeżeli policja oddzieli dziecko od rodziny, a decyzja dotycząca jego opieki poza domem nie zostanie podjęta, policja może odmówić rodzicom, rodzeństwu, dziadkom i osobom, z którymi dziecko od dawna mieszka, udzielenia informacji o miejscu pobytu dziecka. Jeżeli dziecko jest oddzielone od rodziny i decyzja dotycząca jego opieki poza domem nie została jeszcze podjęta, instytucja opieki nad dzieckiem, instytucja edukacyjna, instytucja medyczna lub instytucja rehabilitacji społecznej może zabronić rodzicom i rodzeństwu dziecka, dziadkom i osobom, z którymi dziecko mieszkało spotkania z dzieckiem w przypadku jeśli szkodziłoby to zdrowiu, rozwojowi i bezpieczeństwu dziecka lub stanowiłoby zagrożenie dla dziecka.

Policja ustnie może ogłosić decyzję o odmowie wyjawienia miejsca pobytu dziecka i nie później niż następnego dnia roboczego powiadomić sąd sierocy, który jest właściwy do podjęcia decyzji o zakończeniu opieki nad dziećmi. Po otrzymaniu tych informacji sąd sierocy podejmuje decyzję o zakończeniu przez rodziców opieki nad dzieckiem nie później niż następnego dnia roboczego. Sąd Sierocy, po podjęciu decyzji o oddzieleniu dziecka od rodziny, niezwłocznie informuje o tym miejską służbę socjalną lub osobę delegowaną przez gminę. W takich przypadkach miejska służba społeczna wraz z innymi instytucjami miejskimi, rodzicami dziecka i instytucjami ochrony dziecka opracowuje program wsparcia i pomocy dla rodziny.

Przy oddzielaniu dziecka od rodziny sąd sierocy zapewnia ochronę jego osobistych interesów oraz praw, a jeśli dziecko zostanie przekazane przedstawicielowi sądu sierocego w celu podjęcia dalszych działań powrót do kraju zamieszkania – zabranie dziecka do centrum kryzysowego lub w inne bezpieczne warunki, jeśli nie jest możliwe natychmiastowe odesłanie dziecka do kraju zamieszkania.

Jeżeli rodzic dziecka lub inna osoba, która dziecko nielegalnie wywiozła lub zatrzymała, lub bliscy krewni dziecka mogą zagrozić nakazowi powrotu dziecka do kraju, w którym zamieszkuje, dalsze egzekwowanie prawa i przygotowanie dziecka do powrotu do kraju, w którym przebywa miejsce zamieszkania, sąd sierocy podczas transportu dziecka do centrum kryzysowego lub w innych bezpiecznych miejsc, może:

  • odmówić powiadomienia tych osób o miejscu pobytu dziecka;

  • zabronić tym osobom spotkania z dzieckiem oraz zabrania dziecka z centrum kryzysowego.

Gdzie szukać pomocy

Adwokaci:

Organizacji pozarządowe:

  • Organizacja pozarządowa „Glābiet bērnus” – „Ratujmy dzieci” –  www.glabietbernus.lv +371 67315298; 67315307; sprawy pilne: +371 29131311;
  • Centrum Kryzysowe „Burtnieks”, Burtnieku iela 37, Rīga, LV – 1084, tel. +371 67202737, 27338389 (świadczy usługi na zamówienie samorządu) www.redcross.lv;
  • Biedrība „Skalbes”, Tērbatas iela 69, Rīga, LV – 1001, 67222922 (Lattelecom) +371 27722292 (Bite), Fakss: 67214720, www.skalbes.lv (świadczy usługi na zamówienie samorządu);
  • Nodibinājums „Centrs Dardedze”, Cieceres iela 3a, Rīga, LV – 1002, www.centrsdardedze.lv, tel. +371 67600685, 29556680, fax: 67612614 (świadczy usługi na zamówienie samorządu).

Organizacje zajmujące się pomocą rodzinom, w  szczególności w przypadku przemocy w rodzinie oraz świadczących bezpłatną pomoc prawną:

  • Łotewskie Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce www.sosbernuciemati.lv,
  • MARTA – organizacja praw kobiet na Łotwie www.marta.lv – profesjonalne usługi społeczne, prawne i psychologiczne dla dorosłych ofiar przemocy, zapewniają pomoc kobietom i ich dzieciom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej,
  • linia pomocy dla dzieci i młodzieży 116111 – dostępna 24 godziny na dobę – bezpłatna pomoc psychologiczna,
  • Państwowy Inspektorat Ochrony Praw Dziecka, tel. 67 359 128, pasts@bti.gov.lv, www.latvija.lv
Tu znajdziesz pomoc
 

Lista kontaktów na Łotwie 

  • telefon zaufania dla dzieci 116111,
  • telefon zaufania w przypadkach kryzysu psychologicznego 24 h na dobę 67222922,
  • telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (bezpłatny z telefonu stacjonarnego) – 80009000,
  • Organizacja pozarządowa „Glābiet bērnus” – „Ratujmy dzieci” – www.glabietbernus.lv; +371 67315298; 67315307; sprawy pilne: +371 29131311,
  • telefon zaufania Policji Miejskiej tel. +371 67037555,
  • telefon zaufania informacyjny Policji Państwowej +371 67075444; e-mail: uzticiba@vp.gov.lv

Lista organizacji polonijnych na Łotwie 

Związek Polaków na Łotwie: www.polaknalotwie.lv
Siedziba adres: ul. Slokas 37, Rīga LV-Slokas 37, Rīga, LV-1007, tel. +371 67614034; e-mail: promien@inbox.lv ; ryszard_dyneburg@poczta.onet.pl

Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Relacji Polsko-Łotewskich „Silesia”, www.silesia.lv

Lista kontaktów w Polsce

Instytucja

Dane kontaktowe

Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Departament Konsularny

Adres: Al. Szucha 23, 00-580 Warszawa

Telefon: (22) 523-90-00

Strona internetowa: www.gov.pl/web/dyplomacja

Telefon: (22) 523-94-44

E-mail: DK.Sekretariat@msz.gov.pl,
informacja.konsularna@msz.gov.pl

Ministerstwo Sprawiedliwości

Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich

Adres: Al. Ujazdowskie 11, 00-950 Warszawa

Telefon: (22) 239-07-40

Strona internetowa: zobacz

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej

Departament Polityki Rodzinnej

Adres: ul. Nowogrodzka 1/3/5,  00‐513 Warszawa

Telefon: (22)250-01-08

Strona internetowa: www.gov.pl/web/rodzina

Telefon: (22) 461-60-60

E-mail: sekretariat.dsr@mrpips.gov.pl

Rzecznik Praw Dziecka

Adres: ul. Chocimska 6, 00-791 Warszawa

Telefon: (22) 583-66-00

Dziecięcy Telefon Zaufania: 800-12-12-12

E-mail: rpd@brpd.gov.pl

Strona internetowa: www.brpd.gov.pl

Rzecznik Praw Obywatelskich

Adres: Al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa

Telefon: (22) 551-77-00

Infolinia: 800-676-676

E-mail: biurorzecznika@brpo.gov.pl

Strona internetowa: www.rpo.gov.pl

Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie

Telefon: (22) 599-71-20

E-mail: sekretariat@wcpr.pl

Strona internetowa: www.wcpr.pl

Zielona Linia

(udziela pomocy w zakresie usług rynku pracy i dostępnych świadczeń)

Adres: Centrum Informacyjno-Konsultacyjne Służb Zatrudnienia Zielona Linia, ul. Trawiasta 20b, 15-161 Białystok

Telefon: 19524 (Infolinia)

E-mail: biuro@zielonalinia.gov.pl

Strona internetowa: www.zielonalinia.gov.pl

Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą

Adres: ul. Kielecka 43, 02-530 Warszawa

Telefon: (22) 469-11-26

E-mail: sekretariat@orpeg.pl

Strona internetowa: www.orpeg.pl

Warszawski Ośrodek Interwencji Kryzysowej

Adres: ul. 6-go Sierpnia 1/5, 02-843 Warszawa

Telefon: (22) 855-44-32

E-mail: sekretariat@woik.waw.pl

Wykaz ośrodków interwencji kryzysowej dla poszczególnych województw: zobacz

Stowarzyszenie Polski Komitet Narodowy Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci – UNICEF

Adres: ul. Rolna 175 D, 02-729 Warszawa

Telefon: (22) 568-03-00

E-mail: unicef@unicef.pl

Strona internetowa: www.unicef.pl

Ogólnopolski telefon dla ofiar przemocy w rodzinie „Niebieska Linia”

Telefon: 800-120-002

Strona internetowa: zobacz

Komitet Ochrony Praw Dziecka

Adres: ul. Oleandrów 6, III piętro,  00-629 Warszawa

Telefon: (22) 626-94-19

E-mail: kopd@kopd.pl

Strona internetowa: www.kopd.pl