Przewodnik prawny dla polskiej rodziny za granicą

Belgia

Spis treści

Lista państw

Najważniejsze informacje

Szkoła

Model edukacji

Organizacja edukacji w Belgii jest zdecentralizowana i realizowana niezależnie przez władze regionalne Flandrii (F) i Walonii-Brukseli (WB) w dwóch językach – niderlandzkim i francuskim.

Szkolnictwo w Belgii dzieli się na szkoły:

publiczne (państwowe lub regionalne i gminne),
niepubliczne,
wyznaniowe,
bezwyznaniowe/laickie,
prywatne.

Poziomy nauczania są następujące: przedszkola, szkoły podstawowe, szkoły średnie oraz uczelnie.

W Belgii obowiązkiem szkolnym są objęci wszyscy małoletni zameldowani lub mieszkający na stałe na terytorium kraju bez względu na status pobytu (zgodnie z ustawą z dnia 29 czerwca 1983 r. dotyczącą obowiązku szkolnego).

Małoletni podlega obowiązkowi szkolnemu przez okres 12 lat, licząc od roku szkolnego zaczynającego się w roku, w którym kończy on 6 lat, i trwa do roku szkolnego, w ciągu którego ukończy 18 lat.

Daty rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego, przerw semestralnych, ferii i wakacji są ruchome i podawane na stronach internetowych władz oświatowych poszczególnych regionów Flandrii (F) www.onderwijs.vlaanderen.be i Walonii-Brukseli (WB) www.enseignement.be.

Poziomy nauczania

Edukacja podstawowa dzieli się na dwa poziomy:

wychowanie przedszkolne dla dzieci, które w dniu 30 września mają przynajmniej dwa i pół roku,
szkolnictwo podstawowe, w toku którego zajęcia są prowadzone przez 6 kolejnych lat
dla dzieci, które kończą 6 lat w roku kalendarzowym, na który przypada ich pierwszy rok nauki w szkole.

Na koniec szkoły podstawowej uczniowie zdają egzamin – nie warunkuje on przyjęcia do szkoły średniej, ale wówczas uczniowie przystępują do niego w szkole średniej (CEB: certificat d’études de base (WB) lub OVSG: Onderwijskoepel van Steden en Gemeenten i inne, w zależności od typu szkoły (F)).

Szkolnictwo średnie dzieli się na trzy stopnie, po dwa lata każdy (maksimum 3 lata dla pierwszego stopnia):

stopień pierwszy – dla uczniów w wieku od 12 do 14 lat (2 lub 3 lata), maksymalnie do 16 lat, taki sam dla wszystkich uczniów,
stopień drugi – obejmuje zazwyczaj uczniów w wieku od 14 do 16 lat, kształcenie może odbywać się w 4 sekcjach (ogólne, techniczne, artystyczne, zawodowe),
stopień trzeci – obejmuje zazwyczaj uczniów w wieku od 16 do 18 lat, w jego toku uczeń musi się zdecydować na wybór dalszej edukacji lub zawodu.

Sekcje ogólne przygotowują uczniów do kontynuowania nauki w szkołach wyższych, pozostawiając im jednak możliwość wejścia w życie zawodowe. Po sześciu latach nauki uczniowie otrzymują świadectwo ukończenia szkoły średniej „wyższego stopnia” (CESS: certificat d’enseignement secondaire supérieur).

Sekcje techniczne, artystyczne i zawodowe przygotowują uczniów do wejścia na rynek pracy, pozostawiając im jednak możliwość kontynuowania nauki w szkołach wyższych. Po ukończeniu tych szkół uczniowie otrzymują świadectwo ukończenia szkoły średniej „wyższego stopnia” (CESS) i/lub świadectwo kwalifikujące do zawodu (CQ: certificat de qualification).

Procedura naboru dziecka do szkoły

Należy pamiętać, aby dziecko zapisać do szkoły od razu po przyjeździe do Belgii. Zapisów do przedszkola można dokonywać z rocznym wyprzedzeniem. Najlepiej umówić się na wizytę w wybranej szkole.

W regionie Brukseli można dokonać wyboru między szkołą z językiem francuskim a niderlandzkim. W Walonii i Brukseli szkoła może nie przyjąć dziecka tylko wówczas, jeśli nie ma już w niej miejsc. We Flandrii, jeśli w danej szkole nie ma miejsc, szkoła ta ma obowiązek wystawić dokument (weigeringsdocument) o niezrealizowanym zapisie do szkoły.

Do szkoły przyjmuje się wszystkie dzieci niezależnie od poziomu znajomości języka i statusu pobytowego. Rekrutacja i kwalifikacja do odpowiednich szkół odbywa się w oparciu o dokumenty szkolne dziecka, jeśli wcześniej uczęszczało do szkoły w systemie innego kraju (WB), i testy IQ oraz znajomości języka, określających poziom komunikacji (F). Często niski poziom znajomości języka uniemożliwia naukę na odpowiednim poziomie, szczególnie na poziomie szkoły średniej.

W Belgii nie ma rejonizacji, ale w odniesieniu do szkolnictwa średniego zapisy do szkół prowadzone są za pośrednictwem elektronicznego systemu zgłoszeń, którego zasadniczym – ale nie jedynym – kryterium jest odległość do szkoły. Pod uwagę są brane również inne kryteria, m.in. to, czy w szkole uczy się już rodzeństwo, czy uczeń jest dzieckiem pracownika szkoły.

Obowiązki i prawa ucznia

Obowiązek szkolny istnieje między 6. a 18. rokiem życia. Uczęszczanie do przedszkola nie jest obowiązkowe.Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością, trudnościami w nauce lub zaburzeniami zachowania, mogą uczęszczać do szkół powszechnych. Jeśli dziecko nie radzi sobie z nauką w szkole powszechnej, istnieje możliwość uczęszczania do szkoły specjalnej. Do tego celu potrzebne jest skierowanie z Centrum Pomocy Uczniowi (CLB: Centrum voor Leerlingenbegeieiding (F)).

Obowiązki i prawa rodzica

Rodzic (opiekun) uczestniczy w całym procesie edukacyjnym dziecka. Ma obowiązek dopilnowania, aby małoletni został zapisany do szkoły i uczestniczył regularnie w zajęciach szkolnych.

Jeśli dziecko zachoruje, rodzic (opiekun) ma obowiązek poinformować szkołę telefonicznie w pierwszym dniu nieobecności dziecka i dostarczyć oficjalne usprawiedliwienie nieobecności dziecka w postaci zaświadczenia lekarskiego lub, w niektórych przypadkach, usprawiedliwienia napisanego przez rodzica.

System wsparcia szkolnego

Zaobserwowane problemy można omówić z dyrekcją szkoły i nauczycielami lub zwrócić się do Centrum Pomocy Uczniowi (F) albo do Centrum psycho-medyczno-socjalnego (Centre PMS: Les Centres Psycho-Médico-Sociaux (WB)).

Pomoc dla dzieci z niepełnosprawnościami świadczy Agence pour une Vie de Qualité (AViQ) (WB), strona internetowa: www.federation-wallonie-bruxelles.be oraz Vlaams Agentschap voor persoene met een handicap (VAPH), strona internetowa: www.vaph.be.

Rodzina mająca co najmniej troje dzieci ma prawo otrzymać pomoc finansową od chwili rozpoczęcia przez dziecko szkoły średniej aż do ukończenia studiów pod warunkiem, że dziecko pozostaje na utrzymaniu rodziców (WB) (www.allocations-etudes.cfwb.be).

Pomoc może polegać na pokryciu wydatków związanych z uczęszczaniem do szkoły bądź studiowaniem. Rodzice przedszkolaków oraz uczniów szkół podstawowych i średnich mogą wystąpić o przyznanie stypendium szkolnego. O dofinansowanie należy ubiegać się każdego roku szkolnego przed 1 czerwca. Dla rodzin otrzymujących zasiłek socjalny z OCMW możliwe jest dofinansowanie niektórych wydatków na szkołę (F).

Najczęstsze nieporozumienia

Najczęstszymi powodami nieporozumień są:

bariery językowe dzieci i rodziców,
brak wiedzy o systemie i strukturze edukacji systemu lokalnego,
małe zainteresowanie wydarzeniami szkolnymi dziecka.

Wychowanie

Obowiązki rodzica

Do obowiązków opiekuna dziecka należą w szczególności:

obowiązek zapewnienia mieszkania, wyżywienia i podstawowych potrzeb umożliwiających rozwój niepełnoletnich,
obowiązek dbania o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka oraz kontroli życia dziecka (devoir de surveillance),
obowiązek zapisania dziecka do szkoły od 6. roku życia,
w zakresie możliwości pozostawienia dziecka samego w domu: jeśli życie i bezpieczeństwo dziecka poniżej 12 roku życia nie jest zagrożone, to dziecko może zostać same w domu do 3 godzin.

System świadczeń socjalnych

Zasiłek rodzinny w Belgii przysługuje każdemu dziecku, niezależnie od dochodów rodziców. Podstawą do przyznania zasiłku jest podleganie któregoś z rodziców lub opiekunów prawnych pod system ubezpieczeń społecznych w Belgii. Prawo do zasiłku rodzinnego na dzieci ma więc zarówno osoba pracująca na umowę o pracę, jak i osoba samozatrudniona, niezależnie od tego, czy prowadzi własną działalność gospodarczą, czy jest wspólnikiem w spółce.

Wysokość zasiłku rodzinnego różni się w zależności do miejsca zamieszkania osoby ubezpieczonej – płacącej składki na ubezpieczenie społeczne oraz daty urodzenia dziecka.

W Walonii – dla dzieci urodzonych do roku 2019 włącznie – stawki miesięczne wynoszą:

na pierwsze dziecko: 95,80 euro,
na drugie dziecko: 177,27 euro,
na każde kolejne dziecko: 264,67 euro.

We Flandrii – dla dzieci urodzonych do roku 2018 włącznie:

na pierwsze dziecko: 93,93 euro,
na drugie dziecko: 173,80 euro,
na każde kolejne dziecko: 259,49 euro.

Zasiłek rodzinny jest wypłacany bezwarunkowo wszystkim dzieciom do 18. roku życia. Dzieciom z niepełnosprawnościami do 21. roku życia.

Dziecko w wieku od 18 lat do 25 lat, aby dostawać zasiłek rodzinny, powinno uczyć się i nie powinno przekraczać ustalonego limitu czasu pracy. W przypadku nauki w trybie dziennym dziecko może pracować maksymalnie 240 godzin na trymestr. Dotyczy to jednak I, Il i IV trymestru. W trzecim trymestrze, tj. w okresie wakacyjnym, dziecko może pracować bez ograniczeń, chyba że po tym trymestrze nie podejmuje już dalszej nauki. Wówczas limit 240 pozostaje w mocy.

W przypadku nauki w trybie zaocznym/wieczorowym, miesięczne dochody dziecka nie mogę przekroczyć 541,09 euro brutto. Powyżej tej kwoty dziecko traci prawo do zasiłku.

Dzieci niepełnosprawne oraz dzieci osierocone otrzymują wyższe stawki zasiłku rodzinnego.

Dla dzieci urodzonych w 2019 roku i później stawki zasiłku rodzinnego uległy zmianom.

Dla dzieci urodzonych w 2019 roku w Walonii będą płacone następujące nowe miesięczne składki podstawowe:

dla dzieci w wieku od 0 do 17 lat: 155 euro,
dla dzieci w wieku od 18 do 24 lat: 165 euro.

W Walonii znikają dodatki na drugie i kolejne dziecko, jednakże w zależności od sytuacji finansowej rodziny, będą wypłacane suplementy.

We Flandrii dla dzieci urodzonych od 2019 roku będzie płacona miesięczne składka podstawowa w wysokości 163,20 euro na dziecko. W regionie przewidziano jednak więcej niż w Walonii dodatków dla rodzin w trudnej sytuacji materialnej.

W Regionie Stołecznym Brukseli od 1 stycznia 2020 roku weszły w życie zmiany w zasiłkach rodzinnych niezależnie od daty urodzenia dziecka. Obecnie na każde dziecko będzie wypłacana stała kwota bazowa, niezależna od liczby dzieci – kwota bazowa zasiłku to 150 euro na dziecko oraz dodatki, których wysokość może wynieść do 120 euro. W odniesieniu do dodatków wprowadzone zostało kryterium dochodowe. Na najwyższe dodatki będą mogły liczyć rodziny wielodzietne o dochodach gospodarstwa domowego poniżej 31 000 euro rocznie. Gospodarstwa domowe o dochodach od 31 000 euro do 40 000 również otrzymają dodatki, ale już mniejsze. Rodzinom o dochodach powyżej 40 000 dodatki nie przysługują.

Nowy system jest wdrażany stopniowo i będzie obowiązywał w sposób następujący:

wszystkie dzieci w wieku do 12 lat i urodzone po 1 stycznia 2020 r. będą otrzymywać zasiłek rodzinny w wysokości kwoty bazowej 150 euro oraz ewentualne dodatki,
dzieci urodzone wcześniej będą otrzymywać zasiłek w wysokości 140 euro do końca roku 2025, od stycznia 2026 będą otrzymywać zasiłek rodzinny w wysokości kwoty bazowej 150 euro oraz ewentualne dodatki,
dzieci w wieku od 12 do 24 lat będą otrzymywać zasiłek rodzinny w wysokości kwoty bazowej 160 euro, podniesiony do kwoty 170 euro w przypadku kontynuacji nauki oraz ewentualne dodatki.

Maksymalna kwota, jaką będzie można uzyskać, w zależności od liczby dzieci i dochodu, to 300 euro.

Zasiłek rodzinny mogą otrzymywać rodzice lub prawni opiekunowie pracujący i mieszkający w Belgii, nawet jeśli dzieci mieszkają w Polsce. Jeśli w ramach koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych zostanie ustalone podstawowe prawo do zasiłku rodzinnego w Polsce, to Belgia wypłaci różnicę, między tym, co dziecko otrzymuje w Polsce, a tym co by otrzymywało w Belgii. O zasiłek rodzinny można starać się za okres do 4 lat wstecz.

Problemy rodzinne

Rozwód rodziców

Rozwód może zostać orzeczony za porozumieniem stron lub bez porozumienia stron z uwzględnieniem następujących zasad:

rozwód może nastąpić poprzez podpisanie umowy rozwodowej w przypadku gdy małżonkowie ustalają sami w drodze porozumienia wszystkie elementy konieczne do uzyskania rozwodu, a w szczególności w kwestiach: podziału majątku ruchomego oraz nieruchomego, obowiązków alimentacyjnych między małżonkami, opieki nad dziećmi, sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, alimentacji w stosunku do dzieci. Jeśli małżonkowie ustalą wspólnie warunki rozwodowe (z reguły przy pomocy adwokata, mediatora lub notariusza, który dba o zgodność ustaleń z systemem prawnym), wówczas są one spisywane w formie ugody między małżonkami, która po jej podpisaniu jest przedkładana sądowi do zatwierdzenia. Jeśli małżonkowie posiadają nieruchomości, które muszą zostać podzielone, wówczas dla umowy konieczna jest forma aktu notarialnego. Do ugody dołączane są dokumenty niezbędne dla uzyskania wpisu sprawy na wokandę sądową, tj.: akty urodzenia dzieci, akty urodzenia małżonków, akt małżeństwa, dokumenty z urzędu gminy – zaświadczenie o zameldowaniu wraz z potwierdzeniem obywatelstwa (opatrzone datą nie starszą niż trzy miesiące), wraz z tłumaczeniem przysięgłym. Po przedłożeniu ugody sąd ustala termin stawiennictwa małżonków w sądzie, na którym małżonkowie potwierdzają zgodną wolę do rozwiązania związku małżeńskiego.

Belgijskie przepisy przewidują możliwość uzyskania rozwodu bez zgody małżonka w dwóch sytuacjach:

zaistnienia określonych faktów, które w natychmiastowy sposób uniemożliwiają dalszą współegzystencję małżonków, jak np. nagminna przemoc, alkoholizm, pedofilia, zdrada itp.
separacji małżonków trwającej przynajmniej 1 rok.

W pierwszym przypadku sąd może udzielić rozwodu już na pierwszej rozprawie, jeśli uzna przedstawione fakty za udowodnione oraz uniemożliwiające dalszą współegzystencję małżonków. W tym wypadku ciężar dowodowy spoczywa po stronie wnoszącej pozew rozwodowy, która musi wykazać istnienie faktów oraz ich znaczenie dla małżeństwa (raporty policyjne, obdukcje lekarskie itp.).

Jeśli sąd na pierwszej rozprawie nie uzna istnienia wystarczającego powodu dla orzeczenia rozwodu, odroczy sprawę do czasu, kiedy małżonkowie będą w stanie przedstawić dowód, z którego wynika, że są zameldowani pod innym adresem od przynajmniej roku. Po przedłożeniu poświadczenia separacji oraz wymaganych dokumentów (aktu małżeństwa, aktów urodzenia dzieci) sąd orzeka o rozwodzie z powodu rozpadu pożycia małżeńskiego.

W ramach procedury rozwodowej sąd nie decyduje o opiece nad dziećmi. Kwestie związane z opieką, alimentacją oraz władzą rodzicielską są rozpatrywane przez przewodniczącego sądu w postępowaniu odrębnym, w skróconym trybie. Te decyzje zachowują swoją moc po zakończeniu procedury rozwodowej.

W belgijskim systemie prawnym w chwili obecnej obowiązuje zasada opieki naprzemiennej – wspólnego wykonywania opieki nad dziećmi przez obydwoje rodziców, np. jeden tydzień u matki, jeden u ojca. Ustawodawca belgijski uznał niniejszą zasadę za podstawowy system opieki nad dziećmi, w związku z czym strona domagająca się jego zmiany powinna wykazać, że wspólne wykonywanie opieki nie jest możliwe, np. ze względu na osobowość małżonka (np. nieudolność w sprawowaniu podstawowych zadań domowych, przeszłość kryminalną) lub czynniki zewnętrzne (np. praca uniemożliwiająca opiekę, duża odległość pomiędzy miejscem zamieszkania rodziców, niewłaściwe warunki mieszkaniowe, konieczność zmiany szkoły). Jedynie w sytuacji, w której małżonek udowodni lub przynajmniej uwiarygodni przed sądem, że nie jest w stanie wykonywać wspólnie opieki nad dziećmi, sąd ograniczy częściowo kontakty rodzica z dziećmi do np. dwóch weekendów w miesiącu. Całkowity zakaz kontaktów z dziećmi jest stosowany w sytuacjach wyjątkowych, w których sąd posiada dowody, że rodzic nie jest absolutnie zdolny do opieki nad dziećmi, a oddanie pod opiekę mogłoby zaszkodzić interesom dziecka (np. agresja w stosunku do dzieci, pedofilia itp.).

Problemy z prawem

System opieki społecznej

Walonia i Region Stołeczny Bruksela

Podstawą prawną systemu opieki na dziećmi jest Décret relatif à l’aide à la jeunesse z 1991 r.

Opiekę nad osobami poniżej 18. roku życia, które znajdują się w trudnej sytuacji oraz dzieciom uznanym za zagrożone w zakresie zdrowia lub bezpieczeństwa, sprawuje instytucja Services de l’aide à la jeunesse (SAJ) (Służba Pomocy Młodzieży), kierowana przez Conseiller de l’aide à la jeunesse (Doradcę ds. pomocy młodzieży). SAJ działa na wniosek rodziców, którzy o to poproszą, ponieważ mają problemy ze swoimi dziećmi. Może również interweniować na wniosek osoby spoza rodziny, instytucji, szkoły lub prokuratury.

W przypadku braku porozumienia z SAJ, gdy rodzina dziecka nie jest przygotowana lub nie chce zastosować się do przedstawionych jej propozycji pomocy, a Doradca ds. pomocy młodzieży uzna, że dziecko jest w niebezpieczeństwie, przekaże sprawę do prokuratury. Jeśli prokurator oceni, że pomoc jest konieczna, kieruje sprawę do Tribunal de la jeunesse (Sądu ds. Dzieci Młodzieży), który z kolei bada sytuację.

Za wdrożenie środków przymusowej pomocy orzeczonej przez Sądu ds. Dzieci Młodzieży odpowiedzialna jest Services de la protection de la jeunesse (SPJ) (Służba Ochrony Młodzieży). SPJ zapewnia również wsparcie młodym ludziom, którzy popełnili czyn zabroniony.

Flandria

Podstawą prawną systemu opieki na dziećmi jest Bijzondere jeugdbijstand z 1985 r.

Instytucją rządową, która zajmuje centralne miejsce w sprawach ochrony młodzieży, jest CBJ Comité voor Bijzondere Jeugdzorg (Komitet ds. Specjalnej Opieki nad Młodzieżą). Ma ona za zadanie pomagać rodzicom i dzieciom w trudnych sytuacjach rodzicielskich. Jeżeli zaangażowane strony wyrażą zgodę, CBJ może zorganizować różnego rodzaju, dostosowaną do sytuacji, pomoc mającą na celu wsparcie małoletniego i rodziny.

Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (Centrum zaufania w sprawie krzywdzenia dzieci) zostało upoważnione przez rząd flamandzki jako centrum pomocy w zakresie wykorzystywania dzieci, wykorzystywania seksualnego i/lub zaniedbywania. Centrum zaufania ma uprawnienia do skierowania wniosku do prokuratury, która może skierować sprawę do Sądu ds. Dzieci i Młodzieży, gdy nie powiedzie się wspólne z pracownikami opieki społecznej rozwiązanie dla danej sytuacji, czy konfliktu.

Jeugdrechter (Sędzia dla nieletnich) jest właściwy w przypadku konfliktów wychowawczych i rodzinnych. Na wniosek prokuratury, może podjąć decyzje w odniesieniu do rodziców, np. w zakresie ograniczenia władzy rodzicielskiej i nałożenia nadzoru.

Dostęp do pomocy prawnej

Lista polskojęzycznych prawników i adwokatów w Belgii jest dostępna na stronie Wydziału Konsularnego Ambasady RP w Brukseli: zobacz

Informacje dotyczące adwokatów pro deo, m.in. przyznawania adwokata z urzędu oraz lista kancelarii, znajdują się na stronach: zobacz (F) i zobacz (WB).

Najczęstsze nieporozumienia

Do częstych problemów należą uprowadzenia rodzicielskie, kiedy jeden rodzic, wbrew woli lub bez zgody drugiego rodzica, zabiera dziecko do innego kraju. W takiej sytuacji drugi z rodziców może domagać się powrotu dziecka, które nie ukończyło 16 lat i zostało bezprawnie uprowadzone (lub zatrzymane). Wniosek o powrót dziecka należy skierować do SPF Justice (Service public fédéral Justice), który będzie współpracować z organem centralnym kraju, do którego dziecko zostało uprowadzone.

Tu znajdziesz pomoc

Lista kontaktów w Belgii

Fédération des Equipes SOS Enfants : federationsosenfants.be
Yapaka : yapaka.be
Commissariat des droits des enfants (NL) : kinderrechten.be
Délégué général aux droits de l’enfant – Fédération Wallonie-Bruxelles : dgde.cfwb.be
Ecoute-Enfants : 103ecoute.be
Télé-Accueil : tele-accueil.be
Steunpunt mens en samenleving (NL): samvzw.be
La carte sociale en Flandre (NL) : desocialekaart.be
Enfant et Famille (NL) : kindengezin.be
Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (NL): kindermishandeling.org
Portail Flandre – Bien-être, santé publique et famille (NL): vlaanderen.be/gezondheid-en-welzijn
Kinder- en jongerentelefoon Vlaanderen (NL): kjt.org

Lista organizacji polonijnych w Belgii

Centrum Porada (w języku polskim): porada.be
Stowarzyszenie interwencji kryzysowej, czyli pomoc prawno-psychologiczna dla Polonii zamieszkującej w Belgii: trampolina.be
Logo-Parole: logo-parole.eu

Lista kontaktów w Polsce

Instytucja

Dane kontaktowe

Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Departament Konsularny

Adres: Al. Szucha 23, 00-580 Warszawa

Telefon: (22) 523-90-00

Strona internetowa: www.gov.pl/web/dyplomacja

Telefon: (22) 523-94-44

E-mail: DK.Sekretariat@msz.gov.pl, informacja.konsularna@msz.gov.pl

Ministerstwo Sprawiedliwości

Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich